Teknopolitika, azken batean, boterearen teknologia bat da. Ez tresna bat, ezta zerbitzu bat ere: gizartearen antolamendua, parte-hartzea, kontrola eta askapena eraldatzeko modu bat da. Teknologiak, funtsean, munduaren ulermen eta eraikuntza jakin bat islatzen du: zein balio, zein harreman eta zein helbururekin bideratzen ditugun.

Horregatik, teknopolitikaren muinean dago teknologia, hau ulertzeko eta garatzeko gaitasuna berreskuratzea da teknologia burujabetza. Burujabetzaz hitz egitea ez da soilik tresna alternatiboak erabiltzea; baizik eta egitura, logika eta jabetza kolektiboan oinarritutako teknologia baten alde egitea. Hau da, teknologiaren politizazioa, haren neutrotasun faltsua kolokan jarriz.

Jorge Oteizak esaten zuen espazio hustua ez dela hutsala, baizik eta hutsunearen egitura bat. Antzera, teknologiak ez du neutroa izatea posible: beti dakar bere egitura propioa, bere logika, bere botere-harremanak. Teknologia tresna huts gisa ikusteak ezkutatzen du teknologiak berak nola egituratu duen gure mundu soziala, politikoa eta ekonomikoa.

Guiomar Rovira ikerlariak teknopolitikaren bi ardatz proposatzen ditu ulertzen laguntzeko. Lehena: zentralizatua versus deszentralizatua. Goitik beherakoa ala behetik gorakoa. Erakundeek kontrola indartzeko erabiltzen dute teknologia —zelatatze bidez, adibidez— ala herritarrek eta gizarte-mugimenduek ahalduntzeko, koordinatzeko eta ordenari aurre egiteko erabiltzen dute?

Bigarren ardatza: askatzailea versus determinista. Teknologia norberaren burujabetzara eta ekintza kolektibora bideratua dago, ala interes korporatiboen eta gizarte-kontrolaren zerbitzura?

Gure garaiko erronka nagusienetakoa da teknopolitika determinista, zentralizatua eta korporatiboa gainditzea. Bi ardatz hauek gurutzatzen direnean mapa bat sortzen dute non gure egoera kokatu dezakegun. Eta egoera argia da: gaur egun, teknologiaren ulerkera nagusia kapitalismoaren logikek bahituta dago.

Bektorialismoa: XXI. mendeko klase borroka berria

Teknologiaren ulerkera nola egituratu den ulertzeko, McKenzie Wark-en analisia ezinbestekoa da. marxiar analisi klasikora klase berri bat gehitzen dio: klase bektorialista.

Historikoki lurjabeek lurra kontrolatu dute eta nekazariei errentak kobratu dizkiete; kapitalistek ekoizpen-baliabideak kontrolatu dituzte eta langileei soldatak ordaindu dizkiete, lanaren balio osoaren zati bat bakarrik emanez. Baina XXI. mendean aldaketa kualitatibo bat gertatu da.

Klase bektorialistak ez ditu fabrikak kontrolatzen —hainbat multinazional handik fabrikak deslokalizatu egin dituzte gainera—. Beraien boterea abstrakzioak kontrolatzetik eta informazioa zirkulatzen duten bektoreak kontrolatzetik dator. Zer dira bektore hauek? Google-k bilatzailearen algoritmoa. Amazon-ek logistikaren sistema. Meta-k sare sozialaren konexioak. Uber-rek garraio plataforma. Ezinbesteko bitartekari bihurtu dute beren burua (edo paper hori eman diegu), haiek gabe ez duzu produktu edo zerbitzu askotarako sarbiderik.

Wark-en arabera gizartearen gehiengoak informazio berria sortzen du —hacker klasea, zentzurik zabalenean: programatzaileak, ikertzaileak, eduki-sortzaileak, baita erabiltzaile arruntak ere datu-sortzaile gisa—. Baina klase bektorialistak jabetzen da informazio horren balioaren erauzketa-gaitasunaz. Patenteak eta copyrightak ez dira sortzaileengan geratzen, baizik eta bektoreak kontrolatzen dituzten korporazioetan.

Adibide bat: guk guztiok sortzen dugu eduki digitala —argazkiak, testuak, bideoak, iruzkinak—. Baina nor ari da aberasten datu horiekin? Haiek kontrolatzen dute bektorea, zirkulazio-moduak. Guk informazioa ematen dugu doan, eta haiek bihurtzen dute merkantzia salgarri.

Hacker lemak zioen “informazioak askatasuna nahi du”. Informazioa kopiatzea ia doakoa da, ez du eskasia naturalik. Baina klase bektorialistak jabetza pribatuaren araudiaren bidez urritasun artifiziala sortzen du. Eta horrela lortu egiten du informazioa ondasun komun izateari uztea eta merkantzia espekulatibo bihurtzea.

Hau da, bizi dugun teknopolitika determinista eta zentralizatuaren egitura: informazioa merkantzia bihurtzea eta horien zirkulazio-bideak monopolizatzea. Horren aurrean, badugu zer eraiki teknologia eredu burujabeagoak izan nahi baditugu.

Kosmoteknia eta Tequiologia: Teknologiaren ulerkera dekolonizatu

Teknologia burujabetza ez da soilik tresna alternatiboak edukitzea. Lehen pausoa da teknologiaren ulerkera propioa berreskuratzea. Yuk Hui filosofo txinatarraren kosmoteknia kontzeptua proposatzen digu horretarako.º

Hui-k defendatzen du teknologia ez dela unibertsala ezta neutroa ere. Kultura bakoitzak bere teknologiak garatzen ditu bere ikuspegi edo kosmobisio balioetan oinarrituta. Adibidez, txinatar kosmoteknia harmonia eta zikloen filosofian oinarritzen da. Mendebaldeko modernitate industriala, berriz, teknologia dominazio eta kontrol tresna gisa ulertu du: natura menderatzeko, denbora optimizatzeko, eraginkortasuna maximizatzeko.

Ez dago “teknologia” abstraktua, unibertsal eta ahistorikorik. Gaur egun munduan nagusi den teknologiaren ulerkera —kapitalismoaren logikan bahitutakoa— ez da teknologia ulertzeko modu “naturala” edo bakarra. Mendebaldeko modernitatearen produktu historikoa da.

Yasnaya Elena Aguilar Gil-ek, Mixe herritik, perspektiba hau areagotzen du tequiologia kontzeptua proposatuz. Tequio Mexikoko jatorrizko komunitateetan ohikoa den lan kolektibo eta solidarioan oinarritzen da —gure euskal auzolanaren parekoa—.

Aguilar Gil-ek kritika zorrotza egiten dio mendebaldeko teknologiaren ulerkerari: kapitalistak bahitu du, berrikuntza eta sormen teknologikoa kapitalaren metaketaren zerbitzura jarrita. Ondorioz, teknologia kontsumitzeko ondasun bihurtu da. Software pribatiboarekin gertatzen den bezala: ezagutza metatuz sortutako tresna horiek erabiltzeko ordaindu beharra dugu.

Tequiologia-k, berriz, teknologiaren ulerkera bestelakoa proposatzen du: komunitate-loturak eta autonomia indartzen dituzten teknologiak, non ongizate komuna onura indibidualaren gainetik lehenesten den. Teknologia ez da kontsumitzeko, baizik eta elkarrekin eraikitzeko eta partekatutako beharrak asetzeko.

Teknologia ulertzeko modu honek esan nahi du software librea, datu irekiak, ezagutza partekatua ez direla utopia abstraktuak, baizik eta teknologiaren ulerkera ezberdin baten ondorio koherenteak. Hau da komunitateen autonomia teknologikoa eraikitzeko oinarria.

Cyberfeminismoa: Teknologia “feminizatua”?

Sadie Plant-ek, cyberfeminismoaren aitzindarietako batek, teknologia eta generoaren arteko harremana beste ikuspegi batetik aztertzen du. 1990eko hamarkadan, Plant-ek tesi ausarta defendatu zuen: teknologia eta emakumeak antzeko ezaugarri funtzionalak dituzte historikoki.

Biak izan dira objektuak patriarkatuarentzat. Plant-ek dioena da teknologia digitalak —sareak, sistema konplexuak— ezaugarri “femeninotzat” hartzen direnak erakusten dituela: ez lineala, konexionala, autoantolakuntza, fluidoa, heterogeneoa. Hauek dira historikoki “arrazoimenaren” —lineala, hierarkikoa, logiko, bakuna— aurkakoak bezala definitu izan diren ezaugarriak.

Baina Plant-en cyberfeminismoa ez da sinplea. Plant-en proposamena post-humanista da. Berak bilatzen duena patriarkatuak bahitutako egitura guztien askatzea da: irrazionaltasuna, identitate fluidoak, adimen orokorra, konexioak, sare-pentsaera. Teknologia berriak —sareak, algoritmo autoadaptatiboak— esparru bat sortzen ari direla uste du non gizakiok geure antropozentrismo eta falogozentrismoaz harago joan dezakegun.

Cyberfeminismoa ez da emakumeek teknologia gehiago erabiltzea soilik, ezta teknologia-sektorean emakume gehiago egotea ere. Cyberfeminismoa teknologiak patriarkatuaren logikak ez dituela zertan erreproduzitu behar ulertzean datza.

Ada Lovelace, lehen programatzailea, emakumea zen. Telarea, teknologia konplexua, emakumeen lana izan dena milaka urtez. Konputazio-sistemak, konexioak, zikloak… “emakume lantzat” hartzen diren ezagugarriak dira historikoki. Plant-ek galdera egin nahi digu: zer gertatuko litzateke teknologia patriarkatuaren kontrol narratibotik libratuz gero?

Ondorioak

Teknologiari buruz nola pentsatzen dugun erabakitzen du zer erabilera egin daitezkeen eta nori mesede egiten dioten teknologia horien erabilerak. Beraz, teknologiaren ulerkeraren burujabetza lortu behar dugu teknologia-tresnen burujabetza lortu aurretik.

Hiru ondorio nagusi:

Bat: Klase bektorialistaren kontrako borroka ez da teknologia gehiago edo gutxiago erabiltzea. Informazioaren zirkulazioa kontrolatzen duenak erabakitzen du nork kontrolatzen duen gure etorkizuna. Informazioa nola mugitzen den, zein bektoreetan zirkulatzen duen, zeinek kontrolatzen dituen bektore horiek guztiak… Horiek dira XXI. mendeko botere-gatazkaren zentroak.

Bi: Kosmoteknia eta tequiologia kontzeptuek teknologiaren ulerkera deskolonizatzeko bidea ematen digute. Teknologia ulertzeko modu alternatiboak existitzen direla eta legitimoak direla alegia. Gure balioetan —kooperatibismoa, auzolana, komunitarismoa, hizkuntza— oinarritutako teknologiak eraikitzea posible da eta beharrezkoa. Ez dugu teknologia kontsumitu soilik behar, teknologia sortu ere bai, baina geure logiketan.

Hiru: Cyberfeminismoak ohartarazten gaitu teknologiak patriarkatuaren logikak ez dituela zertan erreproduzitu behar. Hierarkia, linealtasuna, kontrola… hauek ez lukete teknologia ulertzeko modu bakarraren ezaugarriak izan behar. Sareak, konexioak, fluidotasuna, autoantolatzeko gaitasuna… hauek ere badira teknologia ulertzeko moduak.

Teknopolitika baterako, ezinbestekoa da komunitateen autonomia teknologikoa eta politikoa artikulatzea. Burujabetza teknologikoa ez da etorkizuneko aukera, egungo erronka da.

Burujabetza digitala ez da soilik geure zerbitzariak, geure software edo geure plataformak izatea. Burujabetza digitala da teknologiaren ulerkera propioa izatea, geure beharretara, balioetara eta asmo emantzipatzaileetara egokitutakoa. Teknologia ez da helmuga, bidea da. Eta bidean zehar nola ibiltzea erabakitzeko gaitasuna, hori da burujabetza.

Emergentsovereignties – Nazionalismoa ikertuz V. Nazioarteko kongresuan eginiko ponentzia